DZIEWCZYNA Z PERŁĄ

Johannes_Vermeer_(1632-1675)_-_The_Girl_

To, co intryguje najbardziej, to mimika twarzy modelki. Sprawia wrażenie, jakby została przyłapana przez widza, a świadomość bycia obserwowaną odbija się w jej twarzy; szeroko otwarte oczy i lekko rozchylone usta pokazują nam jej zaskoczenie lub nawet strach. Wyraziste emocje przeciwstawione są bezruchowi, wręcz pustce, która otacza bohaterkę. Światło, padające z lewej strony obrazu, oświetla i miękko modeluje jej twarz. Dodaje to nieco teatralności, wciąż jednak bardzo subtelnej. Brak kontekstu sytuacyjnego oraz czarne tło za postacią wzmagają dodatkowo aurę tajemnicy. Typ urody portretowanej kobiety jest bardzo intrygujący. Nie odzwierciedla klasycznych kanonów piękna, przez co tym bardziej zastanawiamy się, czy dziewczyna nam się podoba. Jej twarz natomiast skrywa w sobie dużo emocji, których nie potrafimy odgadnąć.

Więcej w artykule ...

Obaz "Dziewczyna z perłą"

Czy odwraca się do nas czy od nas? Zdania są podzielone. To tajemniczy temat obrazu holenderskiego mistrza, Johannesa Vermeera, pod tytułem: "Dziewczyna z perłą", dzieła nazywanego często "Giocondą Północy". Należąca do holenderskiego stylu wyidealizowanych, czasem nazbyt ekspresyjnych obrazów, tak zwanych "tronies", czyli "twarz", "Dziewczyna z perłą" ma urok i subtelność, charakterystyczną dla prac Vermeera. Dziewczyna czytająca list. Lekcja muzyki. Artysta przy pracy. Te obrazy dają nam poczucie intymności, zachowując pewien dystans, zaciągnięta zasłona często podkreśla to odseparowanie. Widzimy mleczarkę spokojnie nalewającą mleko do miski, ale to mleko nie jest dla nas. Jesteśmy tylko obserwatorami. Wystudiowana kompozycja obrazów Vermeera daje zrównoważoną harmonię. Czarno-białe parkiety na wielu obrazach pokazują wprawę Vermeera w użyciu skrótu perspektywicznego. Ta technika używa zniekształcenia dającego iluzję, że obiekt się oddala. Inne elementy, jak linie wzroku, lustra i źródła światła, określają chwilę za pomocą przestrzeni i położenia. Kobieta czytająca list przy otwartym oknie stoi tak, żeby obserwator widział w szybie jej odbicie. Vermeer potrafił nawet schować nogi sztalugi dla dobra kompozycji. Brak tych właśnie elementów ożywia "Dziewczynę z perłą". Podejście Vermeera do światła i cienia, inaczej chiaroscuro, polega na użyciu ciemnego, płaskiego tła, które podkreśla trójwymiarowość postaci. Zamiast być elementem niczym w teatralnej scenografii, dziewczyna staje się podmiotem psychologicznym. Kontakt wzrokowy i delikatnie rozwarte usta, jakby chciała coś powiedzieć, sprawia, że jej spojrzenie nas przyciąga. Tradycyjnie na portretach umieszczano często postacie szlachetne lub religijne. Dlaczego więc Vermeer namalował anonimową dziewczynę? W XVII wieku miasto Delft, podobnie jak reszta Holandii, zwróciło się przeciwko rządzącej arystokracji i kościołowi katolickiemu. Po ośmiu dekadach buntu wobec władzy Hiszpanii Holendrzy chcieli sami rządzić swoim krajem i być republiką.

Miasta takie jak Delft były niezależne od królów czy biskupów, więc wielu artystów, jak Vermeer, nie posiadało tradycyjnych mecenasów. Na szczęście nowatorskie przedsięwzięcia, którym utorowała drogę Holenderska Kompania Wschodnioindyjska, zmieniły ekonomiczny krajobraz Holandii. Stworzyły klasę kupców i nowy typ mecenasa. Pragnąc, by finansowane obrazy pokazywały ich samych, kupcy woleli tematy z klasy średniej, ujęte w przestrzeniach przypominających ich domy, w otoczeniu znajomych przedmiotów. Mapy pojawiające się na obrazach Vermeera były uznawane za modne i światowe przez klasę kupiecką w czasach złotego wieku malarstwa holenderskiego. Orientalny turban na głowie "Dziewczyny z perłą" także podkreśla światowość klasy kupieckiej, a sama perła, symbol bogactwa, jest właściwie przesadzona.

Niewątpliwie jest to jedno z najczęściej reprodukowanych dzieł w historii malarstwa. A przecież śmiało można by zapytać: co w tym obrazie jest niezwykłego? To dzieło niepozorne, bo mierzące zaledwie 44,5 × 39 cm1. I pewnie z łatwością można by je przeoczyć przechadzając się po haskim Mauritshuisie, gdyby nie tłum turystów oblegających go dookoła. Dziewczyna z perłą, pomimo swoich niewielkich wymiarów i prostoty ujęcia, hipnotyzuje i na długo pozostaje w pamięci. Dzieło wyśmienitego malarza Johannesa Vermeera nie bez powodu nazywane jest „Moną Lisą Północy”.

Dzieło przedstawia młodą dziewczynę, której twarz ukazana na czarnym jednolitym tle zwraca się w kierunku widza. Wyraźnym, a właściwie jedynym, akcentem jest kolczyk z dużą perłą, w której widzimy refleks światła. Światło – jak w większości dzieł Vermeera – pada z lewej strony obrazu. To ono jest najważniejszym czynnikiem budującym nastrój w jego twórczości i modelującym kształty w miękki, niemal leonardowski sposób. Kompozycja jest oszczędna i statyczna, kolorystyka harmonijna, choć raczej chłodna. Szczególnie zwraca uwagę często stosowany przez artystę dwuton cynober–ultramaryna.

Vermeer często malował kobiety. Jednak Dziewczyna z perłą różni się od pozostałych dzieł tego malarza. Zazwyczaj ukazywał swoje modelki we wnętrzu mieszczańskich domów, wykonujące codzienne czynności, jak na słynnych dziełach Mleczarka lub Czytająca list. Kobiety na jego płótnach są zwykle osadzone w określonym kontekście historycznym, a stroje i przedmioty wskazują na ich role społeczne bądź ukryty w obrazie przekaz. Dziewczyna z perłą została przedstawiona na czarnym tle, widoczna od ramion w górę, bez szczególnych atrybutów. Kostium, a właściwie zawinięty na głowie turban, również nie podpowiada nam wiele. Nie jest niczym charakterystycznym dla epoki, w której tworzył artysta. Począwszy już od XVI wieku turbany były używane jako rekwizyty w obrazach w celu dodania im egzotyki.