Biblioteki cyfrowe - podstawowe wiadomości
Co to znaczy biblioteka cyfrowa?
Biblioteka cyfrowa nazywana jest również wirtualną lub internetową. Charakteryzuje się tym, że zarówno zbiory jak i informacje o nich są w postaci cyfrowej.
W bibliotekach hybrydowych zbiory miały tradycyjną formę [całe lub w większości] ale np. komputerowe katalogi.
Biblioteki analogowe w całości miały formę materialną a informacji o zbiorach należało szukać w katalogach kartkowych lub indeksach w formie kodeksu.
_JPG.jpg)
Definicja
Brak jednoznacznej definicji. W najprostszej wersji termin ten obejmował wszelkiego typu kolekcje, zbiory dokumentów elektronicznych dostępnych publicznie.
Definicja z roku 1997 r., której autorem jest M. E. Lesk określa bibliotekę cyfrową jako : "zbiór informacji po pierwsze cyfrowej, po drugie uporządkowanej".
Ponieważ umiejętności i kwalifikacje redaktorów i pracowników przygotowujących cyfrowe publikacje wykraczają poza dotychczasowe zadania bibliotekarza, uwzględnia się również ten element
Więcej:
Dokument cyfrowy
Dokument w postaci pliku tekstowego, graficznego, muzycznego itp., zapisany i możliwy do odczytania wyłącznie przy pomocy urządzeń elektronicznych i w oparciu o określone oprogramowanie. Dokumentem cyfrowym jest nie tylko ebook, ale też zapis przedstawienia teatralnego, nagranie muzyczne, fotografia rzeźby.
Więcej:
Oprogramowanie
Umożliwia zarządzanie dokumentami, wyszukiwanie wg różnych kryteriów [autor, tytuł, słowa kluczowe, format, data wydania, instytucja dostarczająca dokument. Dzięki OCR można przeszukiwać nie tylko opisy ale i zawartość samych dokumentów. Biblioteki udostępniają ten sam dokument w wielu formatach, zbiory są prezentowane w wielu kolekcjach [tematycznych, okazjonalnych].
Użytkownik może po założeniu konta gromadzić na swojej "półce" wybrane dzieła, dodawać notatki, itp.
Polskie biblioteki cyfrowe wykorzystują w większości oprogramowanie dLibra, stworzone przez Poznańskie Centrum Superkomputerowo-Sieciowe
Więcej:
Metadane
Termin metadane wyjaśnia się często jako "dane o danych", czyli wszelkie informacje dotyczące obiektów cyfrowych, również dotyczące praw autorskich, rodzaju licencji, możliwości wykorzystania danego dzieła.
Obok dwa przykłady: opis obiektu w bibliotece polskiej i Europeanie.
Więcej:
Repozytoria a BC
Niektóre instytucje łączą repozytoria z bibliotekami, inne utrzymują osobne kolekcje, np. Uniwersytet Wrocławski. W praktyce w bibliotece znajdziemy dzieła nowe, ale w repozytorium nie zamieszcza się archiwaliów.
Więcej:
Prawa autorskie
W Polsce prawo majątkowe wygasa 70 lat od śmierci twórcy. Biblioteki mogą udostępniać dzieła objęte prawami autorskimi jedynie na terenie instytucji, która jest właścicielem kolekcji cyfrowej . Bez ograniczeń jedynie za zgodą właściciela praw majątkowych.
Z reguły przysługuje ono twórcy, jednak może też przysługiwać wydawcy, producentowi lub pracodawcy. Jest zbywalne (z wyjątkiem niektórych przypadków prawa do wynagrodzenia), ograniczone w czasie i podlega dziedziczeniu.
Prawo autorskie działa automatycznie – ochrona praw autorskich rozpoczyna się z chwilą ustalenia utworu, bez konieczności spełnienia jakichkolwiek formalności. Utwór nie musi przy tym być skończony.
Więcej:
.jpg)
Pochodzenie zbiorów
Głównym źródłem obiektów jest digitalizacja. Skanuje się dokumenty tekstowe, digitalizuje nagrania. Głównym celem jest ochrona dziedzictwa kulturowego. Do bibliotek cyfrowych trafiają przede wszystkim dzieła, które znajdują się w domenie publicznej i osierocone.
-
Domena publiczna - utwory, do których autorskie prawa majątkowe wygasły, lub nigdy nie były objęte ochroną
-
Dzieła osierocone - utwory, które nadal są chronione, ale ich autorzy pozostają nieznani lub nie ma możliwości, by do nich dotrzeć
Odrębną grupę stanowią "born digital" - utwory, które powstały w wersji cyfrowej bez zamiaru ich drukowania
Przykładowa lista dzieł, które znalazły się w domenie publicznej od 1 stycznia 2019
Więcej:
Warto obejrzeć
Co jest udostępniane
Wszystko co można zdigitalizować. Najlepiej przedstawia to film [3:18]
Formaty dokumentów cyfrowych
-
Archiwalne
-
Robocze
-
Prezencyjne
Biblioteki cyfrowe prezentują swoje zbiory w różnych formatach, nie tylko ze względu na ich rodzaj [tekst, multimedia]. Korzystając z bibliotek działających w dLibrze napotkamy dwa formaty: PDF, DJVU. Ten drugi jest chętnie wykorzystywany, ze względu na bardzo dużą kompresję [mała objętość pliku], sprawia jednak problem użytkownikom. Warto go "polubić" ze względu na ogrom materiałów dostępnych w tym formacie.
Korzystając z kolekcji cyfrowych należy pamiętać o różnicy pomiędzy formatami "prezencyjnymi" a archiwalnymi, których zadaniem jest długotrwałe przechowywanie publikacji z zachowaniem możliwie najwyższych parametrów.
Są też formaty pośrednie, używane w trakcie obróbki materiału. Obiekty cyfrowe to nigdy nie są "surowe" skany. Również materiały przeznaczone do digitalizacji są często specjalnie przygotowywane [film].
Więcej:
Zalety i wady bibliotek cyfrowych
Największą zaletą bibliotek cyfrowych jest możliwość obejrzenia i przeczytania arcydzieł, których nie udostępnia się, są chronione przed zniszczeniem w magazynach.
Dzięki digitalizacji zachowany zostaje dorobek kulturalny, nie tylko literacki
To również dostęp do tekstów 24/7 z dowolnego miejsca
Więcej:
Zalety i wady książek cyfrowych
Książki cyfrowe to nie tylko zabytki kultury, podręczniki i książki naukowe. Od kilku lat istnieją biblioteki zawierające nowości i bestselery. Niewielkim kosztem można wykupić dostęp do tysięcy książek, bez limitu, z możliwością używania na kilku urządzeniach [czyli dla całej rodziny], w trybie offline. Można również korzystać z tych zbiorów bezpłatnie, należy tylko pobrać z biblioteki kod PIN.
To biblioteki wykupują dostęp do pakietów książek, dla czytelników jest on darmowy.
IBUK Libra - w większości książki naukowe
Legimi - w większosci beletrystyka
Federacja Bibliotek Cyfrowych
Powstała w 2007, jej celem jest gromadzenie, przetwarzanie i udostępnianie informacji online o zbiorach polskich instytucji nauki i kultury. FBC pełni rolę serwisu ułatwiającego odnalezienie zasobów (publikacji) cyfrowych dostępnych poprzez Internet w polskich rozproszonych bibliotekach cyfrowych, nie pełni natomiast roli platformy do publikowania tych zasobów.
Użytkownicy przeszukując tę bazę otrzymują odnośniki do obiektów znajdujących się we współpracujących w FBC bibliotekach cyfrowych. Na stronach serwisu można znaleźć najbardziej kompletną listę polskich bibliotek cyfrowych.
Na stronie serwisu można znaleźć wiele ciekawych i przydatnych informacji na temat polskich bibliotek cyfrowych. FBC współpracuje z Europeaną.
Serwis promuje też zbiory cyfrowe, udostępniając je w formie kolekcji: Rekomendowane przez FBC
Więcej:
Przykłady kolekcji: Ilustracje dzieł literackich, bajki i baśnie, Kwiaty, książki kucharskie
Jak to się zaczęło ...
W 1971, z okazji Dnia Niepodległości, Michael Hart otrzymał darmowo wydrukowaną kopię Amerykańskiej Deklaracji Niepodległości. To zainspirowało go do przepisania dokumentu do komputera i rozesłania go do innych użytkowników sieci komputerowej. Tak powstała pierwsza elektroniczna książka i rozpoczął się Projekt Gutenberg - pierwsza wirtualna biblioteka, istniejąca do dziś. Wszystkie książki są tam darmowe, należą do domeny publicznej lub właściciele praw wyrazili zgodę na udostępnianie dzieł.
Pierwsze biblioteki powstawały na prostych stronach i były listami publikacji możliwością pobrania.
Pierwsze polskie biblioteki cyfrowe [na podstawie]:
-
Elektroniczne Archiwum Skryptów Uczelnianych Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie
-
Wirtualna Biblioteka Literatury Polskiej
-
Skarbnica Literatury Polskiej
-
Polska Biblioteka Internetowa
-
Wielkopolska Biblioteka Cyfrowa – pierwsza biblioteka cyfrowa na dLibrze
Więcej:
Podsumowanie
W roku 2000 Stephen King udostępnił w internecie swą książkę „Riding the Bullet“. Można ją było czytać tylko na komputerze. W ciągu pierwszych 24 godzin ściągnięto ponad 400 tysięcy kopii pliku.
-
Dzięki bibliotekom cyfrowym wiele zapomnianych publikacji ponownie zaistniało w świadomości czytelników. Światło dzienne ujrzały dzieła chowane w magazynach bibliotek, czasem wyjmowane raz na kilka lat. Do „rąk” czytelników trafiają najcenniejsze zabytki kultury narodowej.
-
Prace dotąd niepublikowane (np. doktoraty) trafiają do normalnego obiegu naukowego. Studenci i uczniowie mają łatwiejszy i szybszy dostęp do materiałów dydaktycznych. Raz wykonana wersja elektroniczna pomaga w ochronie cennych oryginałów.
-
Biblioteki cyfrowe są czynne 24 h na dobę 7 dni w tygodniu. Biblioteki cyfrowe są dostępne na całym świecie.
-
Korzystanie z zasobów bibliotek rozwija, pozwala pogłębiać wiedzę, a wirtualne wycieczki pozwalają zobaczyć miejsca i rzeczy dla większości z nas niedostępne
-
Biblioteki cyfrowe wciąż są niedoceniane, chociaż są skarbnicą wiedzy
Drugie życie książki, czyli o bibliotekach cyfrowych słów kilka
Podstawy prawne bibliotek cyfrowych
