Część I

 

Głównym bohaterem Potopu jest chorąży orszański Andrzej Kmicic, zaręczony ze szlachcianką Oleńką Billewiczówną. Wraz ze swoimi towarzyszami przybywa do wsi Lubicz. Gdy kompanioni Kmicica wizytują karczmę, wdają się w konflikt z przedstawicielami rodu Butrymów, przez których zostają zabici. Gdy Kmicic dowiaduje się o śmierci towarzyszy, w odwecie pali należącą do Butrymów wioskę Wołmontowicze. Następnie ukrywa się u Oleńki, która jednak zrywa z nim zaręczyny na wieść o tym, co uczynił. Chorąży porywa Billewiczównę i barykaduje się w Lubiczu. Na odsiecz porwanej przybywają siły dowodzone przez Michała Wołodyjowskiego. Widząc przewagę rywala, Kmicic grozi wysadzeniem dworu. W odpowiedzi na groźbę Wołodyjowski wyzywa go na pojedynek i obiecuje, że w razie zwycięstwa Kmicica będzie mógł on odejść wolny. Wołodyjowski rani w pojedynku chorążego orszańskiego i uwalnia Oleńkę.

Wołodyjowski proponuje Kmicicowi, aby dla zmycia swej hańby sformował chorągiew dla hetmana Janusza Radziwiłła. Kmicic przybywa później ze sformowaną chorągwią do Radziwiłła, który zamierza wykorzystać korzystną sytuację polityczną – wkroczenie wojsk Karola X Gustawa do Rzeczypospolitej – w celu separacji Litwy od Korony. Hetman żąda od Kmicica złożenia przysięgi wierności. Sam zaś podczas uroczystego spotkania szlachty w Kiejdanach wznosi toast na cześć Karola X Gustawa, tym samym przyznając się do zdrady króla Jana Kazimierza. Zebrani, włącznie z Wołodyjowskim i jego kompanem Janem Zagłobą, protestują wobec aktu zdrady, po czym zostają aresztowani przez służbę Radziwiłła. Kmicic na dodatek powstrzymuje odsiecz aresztowanym, tracąc do reszty zaufanie ze strony Oleńki. Gdy chorąży zgłasza swoje wątpliwości Radziwiłłowi, ten twierdzi, że jego kolaboracja jest pozorna i służy dobru ojczyzny, po czym zapewnia go, że jeńcy będą bezpieczni. W praktyce zamierza ich wydać królowi szwedzkiemu i skazać na śmierć. Jednak dzięki podstępowi Zagłoby jeńcom Radziwiłła udaje się obezwładnić eskortę dowodzoną przez oficera Rocha Kowalskiego.

Tymczasem Kmicic po rozmowie z bratem hetmana – księciem Bogusławem Radziwiłłem – odkrywa, że prawdziwymi intencjami Radziwiłłów są tylko i wyłącznie własne korzyści. Przy nadarzającej się okazji usiłuje dokonać porwania Bogusława, aby uzyskać rehabilitację ze strony króla polskiego. Akcja jednak kończy się niepowodzeniem, a Kmicic zostaje ciężko ranny.

 

Część II

 

Po dojściu do zdrowia Andrzej Kmicic uzmysławia sobie, że teraz jest nie tylko wrogiem Szwedów i Radziwiłłów, ale i żołnierzy opozycji antyszwedzkiej, którzy uznają go za zdrajcę. Przyjmuje wówczas przybrane imię Babinicz, pod którym wraz z wiernymi sobie wachmistrzem Soroką oraz kompanami Kiemliczami dociera do Częstochowy. Tam ostrzega przeora Augustyna Kordeckiego, że Szwedzi zmierzają do zaatakowania klasztoru na Jasnej Górze. Załoga gorączkowo przygotowuje obronę, stawiając opór oblegającym klasztor wojskom szwedzkim pod dowództwem generała Burcharda Müllera. Wielkie straty obrońcom zadaje jednak potężna szwedzka kolubryna. Nocą Kmicic-Babinicz więc dokonuje sabotażu armaty, wysadzając ją. Nazajutrz zostaje jednak pojmany przez Müllera i wydany pułkownikowi Kuklinowskiemu, który poddaje jeńca torturom. Kmicic zostaje jednak uratowany z opresji przez Kiemliczów, po czym zadaje srogą zemstę pułkownikowi.

Tymczasem Janusz Radziwiłł przenosi Oleńkę z Kiejdan do Taurogów, oddając ją pod opiekę bratu Bogusławowi, sam zaś przygotowuje obronę przeciwko zbuntowanej wobec niego szlachty. Kmicic zaś wyrusza na Śląsk, gdzie nadal pod fałszywym nazwiskiem oferuje swą służbę królowi Janowi Kazimierzowi. Ten organizuje powrót do Polski, ale w górskim wąwozie orszak królewski zostaje zaatakowany przez wojska szwedzkie. Kmicic ofiarnie broni króla walcząc z Kiemliczami przeciw całemu oddziałowi szwedzkiemu, po czym pada ranny. Gdy potyczka zostaje wygrana, Kmicic wyjawia królowi swoje prawdziwe nazwisko. Natomiast Janusz Radziwiłł, pozbawiony pomocy ze strony zafascynowanego Oleńką Bogusława, umiera podczas oblężenia jego zamku w Tykocinie. Billewiczówna w stroju szwedzkiego oficera decyduje się uciec z Taurogów.

Ponosząca coraz więcej klęsk armia szwedzka szykuje się do wielkiej bitwy z polskimi konfederatami. Polskie oddziały dowodzone przez Stefana Czarnieckiego, ze znaczącym udziałem dragonów Wołodyjowskiego i Kmicica dowodzącego Tatarami, zadają decydującą klęskę Szwedom. Podczas bitwy Kmicic walczy z Bogusławem Radziwiłłem ostatecznie raniąc go i biorąc do niewoli. Po zwycięskiej bitwie mimo początkowej chęci spotkania z Oleńką postanawia wyruszyć na dalszą wojnę gdzie zostaje ciężko ranny i odwieziony przez wiernego Sorokę do Lubicza. Po wyleczeniu się z ran przybywa do kościoła w Wołmontowiczach, gdzie listem królewskim uroczyście zostaje zrehabilitowany w oczach społeczności. Oleńka wtedy dowiaduje się, że jej ukochany nie jest zdrajcą.

 

https://pl.wikipedia.org/wiki/Potop_%28film_1974%29