1892 - 1973
John R. R. Tolkien
J. R. R. Tolkien 1916 r.
(I Wojna Światowa)
Symbol złożony z pierwszych liter inicjałów imion i nazwiska pisarza to również znak firmowy Tolkien Estate (dla niezorientowanych: rodzinna firma Tolkienów - spadkobierców J.R.R. Tolkiena, zarządzana przez jego syna - Christophera)
John Ronald Reuel Tolkien - urodzony 3 stycznia 1892 roku w Bloemfontein w Oranii, obecnie na terytorium RPA, zmarł 2 września 1973 w Bournemouth w Anglii – angielski filolog i pisarz. Najbardziej znany jako autor trylogii "Władca Pierścieni" i powieści "Hobbit", których akcja rozgrywa się w mitycznym świecie Śródziemia.
Jest autorem wielu opowieści rozgrywających się w mitycznym świecie: powieści Hobbit, czyli tam i z powrotem, Władca Pierścieni, Silmarillion (nie uporządkowanego jako spójna całość narracyjna przez pisarza – książkę przygotował do druku jego syn, Christopher Tolkien) oraz kilku krótkich form, opowiadań niezwiązanych lub luźno związanych z wielką mitologią tzw. Legendarium Śródziemia (zawartej w 12-tomowej History of the Middle-earth, opracowanej i wydanej przez Christophera Tolkiena).
Opublikował ponad 100 prac z dziedziny filologii i literatury dawnej, współpracował przy powstaniu największego słownika języka angielskiego, wydawanego zaraz po I wojnie, Oxford English Dictionary. Znał (w różnym stopniu) ponad 30 języków, głównie wymarłych, germańskich i celtyckich: m.in. niemiecki, łacinę, starożytną grekę, gocki, staroislandzki, nordycki, staroirlandzki, walijski, anglosaski, hebrajski, hiszpański, francuski, rosyjski, fiński, niderlandzki, włoski, esperanto, uczył się także polskiego, lecz uważał go za trudny język i nie potrafił się nim dobrze posługiwać.
Biogram (więcej informacji na stronie encyklopediafantastyki.pl oraz tolkien.com.pl)
J. R. R. Tolkien urodził się w angielskiej rodzinie w 1892 jako syn bankiera Arthura Tolkiena i jego żony Mabel Suffield. Przyszedł na świat w Bloemfontein w Wolnym Państwie Oranii (obecnie w RPA), gdzie jego ojciec był urzędnikiem (od 1890 kierownikiem) w filii Bank of Africa. Rodzina Tolkienów miała prawdopodobnie niemieckie (saskie) korzenie (nazwisko Tolkien ma duże podobieństwo do niemieckiego słowa tollkühn, czyli śmiały), jednak od wielu pokoleń mieszkała w Anglii.
Kartka świąteczna z rodziną Tolkiena (1892 r.)
Dzieciństwo
W 1895 roku Tolkien przyjechał z matką, która niezbyt dobrze znosiła afrykański klimat, i młodszym bratem Hilarym (ur. 1894) do Birmingham w Anglii, do swojej rodziny. Tolkien nawiązał dość bliski kontakt z jej ojcem, Johnem Suffieldem i czuł się mocniej związany z rodziną Suffieldów. Przyczyniła się do tego także śmierć ojca, zmarłego z powodu ciężkiego wewnętrznego krwotoku, 15 lutego 1896.
Studia
Dom Tolkiena
w Oksfordzie (od 1930 r.)
W październiku 1911 roku Tolkien podjął studia na Exeter College w Oksfordzie, początkowo w zakresie języków klasycznych – łaciny i greki – oraz ich literatury, ale szybko się tym znudził. Jego zainteresowanie budziło jedynie językoznawstwo porównawcze. Pod okiem profesora tego przedmiotu, Josepa Wrighta, Tolkien zyskał możliwość zajmowania się językiem walijskim, czemu z zachwytem się poświęcił. Po dwutygodniowym wypoczynku w pułku kawalerii King Edward’s Horse latem 1912 r., gdzie większą część czasu spędził w siodle (co może częściowo tłumaczyć jeździecką kulturę Rohanu we Władcy Pierścieni),
powrócił do Oksfordu. Niedługo później zajął się językiem fińskim. Zainteresowanie to wpłynęło na jego decyzję, aby na tym właśnie języku, zamiast na gockim, oprzeć tworzony przez siebie sztuczny język. Tak powstał wiele lat później język quenya, który stał się mową elfów w mitologicznym tolkienowskim świecie Śródziemiu.
Udział w I Wojnie Światowej
Tolkien został powołany do 11. batalionu regimentu "Lancashire Fusiliers" (oddział Strzelców z Lancashire) jako oficer łączności oraz tłumacz, i w ramach czynnej służby na linii frontu od lata 1916 roku wziął udział m.in. w bitwie nad Sommą, najbardziej krwawej spośród bitew I wojny światowej. Jak sam kilkakrotnie podkreślał, m.in. w przedmowie do Władcy Pierścieni doświadczenia wojny miały na jego twórczość wpływ mały lub zgoła żaden. 27 października 1916 u Tolkiena ujawniły się symptomy gorączki okopowej i 8 listopada pisarz został wysłany do Anglii na leczenie. Kiedy wracał do zdrowia, najpierw w Birmingham, potem w Great Haywood, dowiedział się o śmierci towarzysza z T.C.B.S., G. B. Smitha, a wcześniej, jeszcze we Francji, o śmierci kolegi ze szkoły, Roba Gilsona. Ostatni list Smith zakończył słowami: – Niech Cię Bóg błogosławi, mój drogi Johnie Ronaldzie, racz mówić rzeczy, które ja usiłowałem powiedzieć, jeszcze długo po tym, jak mnie już nie stanie, jeżeli taki miałby być mój los. Dla Tolkiena słowa te były wyrazem ostatniej woli zmarłego.Tolkien przystąpił do realizacji projektu, który w historii literatury nie ma wielkich wzorców – napisania skończonego cyklu sag, rozpoczynającego się od stworzenia świata. Wraz ze spisaniem Księgi zaginionych opowieści, opublikowanej w tej formie dopiero później przez syna Tolkiena Christophera, powstały większe części mitologii, którą pisarz rozwinął i wydał w zbiorze Silmarillion.
Wczesne lata w zawodzie
Mimo pewnej dozy ironii w satyrze Tolkiena Rudy Dżil i jego pies, dotyczącej okresu pracy nad New English Dictionary, czas ten może uchodzić za szczęśliwy dla autora. Po raz pierwszy, mieszkając razem z Edith we własnym domu, Tolkien czuł intelektualną satysfakcję ze swojej pracy. Jak się później wyraził, w tym krótkim okresie pracy nad słownikiem nauczył się więcej niż kiedykolwiek w życiu. Przygotowywanie słownika nie zajmowało mu całych dni, miał więc czas i na inne zajęcia, a mianowicie udzielał odpłatnych korepetycji studentom. Działalność ta okazała się tak lukratywna, że już w 1920 roku Tolkien mógł zrezygnować z pracy nad New English Dictionary. Chociaż jego sytuacja materialna była zadowalająca, Tolkien nigdy nie porzucił marzeń o karierze akademickiej. Ku jego zaskoczeniu, już latem 1920 roku pojawiła się możliwość ich realizacji: w Leeds zwolniło się stanowisko lektora w Instytucie Języka Angielskiego. Początkowo Tolkien nastawiony był sceptycznie do tej szansy, jednak w końcu otrzymał tę posadę.
Hobbit i Władca Pierścieni
Na początku lat 20. i lat 30. Tolkien zaczął regularnie tworzyć fantastyczne opowieści, których akcja rozgrywa się w mitycznym świecie. W tym czasie powstało opowiadanie "Roverandom", dedykowane drugiemu synowi pisarza – Michaelowi. W pracy tej zawarte jest tylko kilka ukrytych odniesień od obszerniejszej mitologii, zrozumiałych wówczas jedynie dla samego autora, jednak już opowieść rozpoczęta w 1930 roku, znana później jako Hobbit, czyli tam i z powrotem, wielokrotnie odsyła do wydarzeń z poważnej mitologii Tolkiena. Pojawia się tam na przykład miasto elfów Gondolin i postać Czarnoksiężnika, który w tym czasie jest już częścią legendarnego świata, umiejscowionego później w tolkienowskiej Trzeciej Erze. Za pośrednictwem byłej studentki Tolkiena wydawnictwo Allen & Unwin zwróciło uwagę na jego opowiadanie, które po pełnej pochwał recenzji syna wydawcy, Raynera Unwina, zostało w roku 1937 opublikowane. Na wyraźne życzenie wydawnictwa Tolkien rozpoczął pracę nad książką z dalszym ciągiem opowieści, która wpierw, podobnie jak Hobbit, była pomyślana jako książka dla dzieci.
W latach dwudziestych XX wieku wpadł na pomysł napisania mitologii dla Anglii. Jednym ze źródeł tego pomysłu był założenie, że Anglia nie posiada takiego bogactwa opowieści. Innym było jego zamiłowanie do wymyślania nowych języków. Odkrył bowiem, że aby doprowadzić taki język do pewnego stopnia złożoności, musi stworzyć „historie”, w której może się on rozwijać. Zamiar stworzenia od podstaw całej mitologii był przedsięwzięciem nie mającym odpowiednika w historii literatury. Takie były początki "Silmarillionu", dzieła, które tworzył, komponował i poprawiał przez całe swoje życie, a które wydane zostało dopiero po jego śmierci. Pierwszą książką która przyniosła mu sławę jako pisarzowi był wydany w 1937 roku Hobbit. Gdy okazało się ,że pierwszy nakład książki rozszedł się w błyskawicznym tempie, a ponadto wydanie amerykańskie otrzymało nagrodę jako najlepsza dziecięca książka sezonu, angielski wydawca Tolkiena zdał sobie sprawę, że ma w swym katalogu bestseller dla dzieci i zaczął domagać się napisania dalszego ciągu o hobbitach. Wówczas Tolkien przesłał mu do przejrzenia rękopis, a właściwie stos notatek "Silmarillionu" oraz kilka innych krótkich opowiadań dla dzieci. Opowiadania dla dzieci się spodobały, jednak żadne z nich nie było o hobbitach, "Silmarillion" natomiast został odrzucony. Tolkien nieco urażony odrzuceniem stworzonej przez siebie mitologii, zaczął się zastanawiać nad napisaniem dalszej części Hobbita. Jednak, jak to napisał w liście do swego wydawcy, opowieść ta całkiem wymkęła mu się spod kontroli. Potem przez następne lata, z mniejszymi lub większymi przerwami, powieść ́ ta powoli rozrastała się, całkowicie tracąc charakter książki dla dzieci.
Ostatnie lata życia
Na kilka lat przeprowadził się wraz z żoną Edith do angielskiego kurortu Bournemouth. Edith zmarła tam w 1971 roku. Po tym zdarzeniu Tolkien wrócił do Oksfordu. Dwa lata później zmarł on sam, w wieku 81 lat, po krótkiej chorobie, w prywatnym szpitalu w Bournemouth, gdzie przebywał na urlopie. Grób małżonków znajduje się w katolickiej części cmentarza Wolvercote Cemetery w Oksfordzie. Na płycie grobowej znajdują się ich nazwiska, a także imiona Beren i Lúthien – znak wiecznie trwającej miłości. Jeszcze przed śmiercią rodziców Christopher Tolkien opracował ich teksty, a od 1977 roku je publikował, między innymi Silmarillion oraz w latach 1983–1996 Historię Śródziemia.