P o w s t a n i e L i s t o p a d o w e 1 8 3 0-1 8 3 1
ZESTAWIENIE MATERIAŁÓW ŹRÓDŁOWYCH
POWSTANIE LISTOPADOWE 1830-1831
tematyczne zestawienie materiałów źródłowych opracowane w oparciu o źródła wiedzy i informacji dostępne w zasobach Dolnośląskiej Biblioteki Pedagogicznej we Wrocławiu i sieci bibliotek pedagogicznych Dolnego Śląska.
Kobiety w powstaniu listopadowym 1830-1831 / Anna Barańska. Lublin : TNKUL. Wydaw., 1998. - 410 s.
Prezentowana książka poświęcona jest patriotycznej działalności kobiet w latach 1830 - 1831 na terenie Królestwa Polskiego. Ze względu na rodzaj i zawartość informacyjną zachowanych przekazów źródłowych, większość rozważań skupia się na centrum życia narodowego - Warszawie. Praca ma charakter rozprawy analitycznej, zawiera klasyfikację i typologię działań podejmowanych przez kobiety. Problematyka związana z uczestnictwem Polek w walce o niepodległość potraktowana została w sposób całościowy.
Polskie powstania narodowe / Marcin Czajkowski. Warszawa : Bellona, cop. 2016. - 104 s.
Między rozbiorami u schyłku XVIII wieku a odrodzeniem Rzeczypospolitej na początku XX stulecia Polacy kilkukrotnie wzniecali powstania, dążąc do odzyskania niepodległości. Każdorazowo stawali do walki z silniejszym przeciwnikiem i każdorazowo mu ulegali, czego konsekwencją było dokręcanie śruby polskiemu społeczeństwu przez państwa zaborcze. Nie sposób jednak oceniać XIX-wieczne zrywy narodowowyzwoleńcze przez pryzmat doraźnych klęsk. Spór o ich sens, stanowiący echo konfliktu między romantykami a pozytywistami, ma charakter anachroniczny. Historyk Wacław Tokarz już w 1933 roku stwierdził, że czyn zbrojny i praca organiczna były dwiema stronami tego samego medalu. Jego kolega po fachu Szymon Askenazy napisał o insurekcji kościuszkowskiej, że nie mogła co prawda uratować państwa, lecz ocaliła naród polski. Kolejne pokolenia działaczy patriotycznych pamiętały o testamencie jej naczelnika: "Pierwszy krok do zrzucenia niewoli jest odważyć się być wolnym". Powstanie listopadowe, a następnie styczniowe również nie przyniosły upragnionego celu, lecz nie pozwoliły, by zniknął on zupełnie z oczu. Bez lat 1794, 1830–1831 i 1863–1864 nigdy nie nastąpiłby rok 1918.
Kieniewicz Stefan, Zahorski Andrzej, Zajewski Władysław
Trzy powstania narodowe : kościuszkowskie, listopadowe, styczniowe / Stefan Kieniewicz, Andrzej Zahorski, Władysław Zajewski ; pod red. Władysława Zajewskiego ; Instytut Historii. Polska Akademia Nauk. Wyd. 5 popr. i uzup. Warszawa : Wydawnictwo "Książka i Wiedza", 2006. - 428, [2] s.
Monografia trzech powstań narodowych pióra wybitnych historyków. Autorzy omawiają nie tylko genezę, przebieg i znaczenie powstań, ale dokonują szerokiego wprowadzenia w epokę, pokazując wydarzenia europejskie i okres przedpowstaniowy. Książka dotowana przez Ministerstwo Edukacji Narodowej.
Sokołowski August
Dzieje powstania listopadowego 1830-1831 / napisał August Sokołowski. Poznań : "Kurpisz", 2002. - 317, [3] s.
Książka stanowi II tom z serii Powstania Polskie. Pozostałe tomy to Insurekcja Kościuszkowska oraz Powstanie styczniowe, które w październiku również będą w sprzedaży. Komplet tych trzech tytułów opartych na solidnym materiale archiwalnym stanowi efektownie wydane monografie powstańcze. Bogata ikonografia; na tablicach mundury, portrety dowódców, drzewa genealogiczne, podobizny banknotów i faksymilia dokumentów z epoki.
Polska ofensywa wiosenna w 1831 roku : zaprzepaszczona szansa powstania listopadowego / Tomasz Strzeżek. Olsztyn : Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego, 2002. - 292, [1] s.
Nowe, rozszerzone wydanie oparte o nowe źródła i materiały. Pierwsze kompletne opracowanie ofensywy wiosennej 1831 roku. Do książki został dołączony aneks, w którym przedstawiona została lista awansowanych za udział w działaniach ofensywy wiosennej (w niektórych przypadkach wymienione są czyny i żołnierze, którzy nimi się wykazali).
Śliwiński Artur
Powstanie listopadowe / Artur Śliwiński ; posł. Marian Marek Drozdowski. Warszawa : Muzeum Niepodległości : Oficyna Wydawnicza "Rytm", cop. 2013. - 239, [1] s.
O powstaniu listopadowym napisano już wiele tomów. Roztrząsano jego przyczyny, popełnione błędy, opisywano przebieg nocy listopadowej i rozgrywające się bitwy: pod Iganiami, Ostrołęką, Olszynką Grochowską... Pomimo tego, że pierwsze wydanie książki Artura Śliwińskiego ukazało się już w 1911 r. i od tego czasu pojawiły się nowe dokumenty, źródła i komentarze, to nadal wyróżnia się ona świeżością, sugestywnymi opisami i żywymi dialogami dzięki czemu czujemy się niemal naocznymi świadkami tamtych wydarzeń.
Tokarz Wacław
Wojna polsko-rosyjska 1830 i 1831 / Wacław Tokarz ; [wstęp Marek Tarczyński]. Warszawa : "Volumen" : Bellona, 1994. - 588 s.
Wojna polsko-rosyjska 1830 i 1831 stanowi ukoronowanie bogatego dorobku naukowego prof. Wacława Tokarza. Jest wzorcem wykorzystania źródeł oraz odpowiedzialności we wnioskowaniu.
Była prezentacją polskiego punktu widzenia wobec rosyjskiego dzieła gen. prof. Aleksandra K. Puzyrewskiego (Warszawa 1893) o niemal analogicznym tytule i na nie gorszym poziomie. Polski autor dysponował przewagą dorobku historiografii w ciągu około 40 lat. Obu badaczy łączy świadome użycie w tytule słowa „wojna”, zamiast polskiego „bunt”. Zgadzali się więc zasadniczo co do wielkości opisywanego fenomenu historycznego; polemika dotyczyła szczegółów nieraz pierwszorzędnej zresztą wagi. Dzieło wydane w 1930 r. powściągliwie zostało przyjęte w kręgach opiniotwórczych, w szczególności oficjalnych. Żadnej, poważnej krytyki nikt – naturalnie – nawet nie próbował. W PRL dzieło Tokarza tym bardziej nie miało możliwości zaistnienia. Rozwodziło się nad wojną polsko-rosyjską, w której lenne Królestwo porwało się – nie bez szans – na Imperium.
Zajewski Władysław
Powstanie listopadowe 1830-1831 / Władysław Zajewski. Warszawa : Bellona, cop. 2012. - 319, [1] s.
Książka jest pierwszą indywidualną syntezą powstania listopadowego. W odróżnieniu od dotychczasowych prac na ten temat, geneza i przebieg powstania zostały głęboko zakotwiczone w kontekście europejskim. Wnikliwa analiza wewnętrznych sporów politycznych po nocy 29 listopada 1830 roku została wsparta wyczerpującym opisem polskich zabiegów dyplomatycznych o poparcie rządów europejskich i europejskiej opinii publicznej. Dzięki studiom archiwalnym w Paryżu i Brukseli, autor przełamał tradycyjne sądy historyków polskich, wiążące najczęściej klęskę insurekcji 1830 roku z niewiarą w zwycięstwo polskich wodzów naczelnych. Pokazał, że pojawienie się polskiego państwa na scenie Europy powiedeńskiej (której współkonstruktorem była imperialna Rosja) na drodze zbrojnego buntu, a potem osamotnionej wojny 1831 roku, nie miało realnych szans.
Zajewski Władysław
Powstanie listopadowe 1830-1831 : polityka, wojna, dyplomacja / Władysław Zajewski. Toruń : Wydaw. Adam Marszałek, cop. 2003. - 333 s., [28] s.
Powstanie listopadowe, legitymujące się olbrzymią literaturą w polskim i europejskim piśmiennictwie, ciągle fascynuje historyków. Dlaczego ? Ponieważ postawiło ono przed opinią Europy ponownie sprawę polską, haniebnie rozstrzygniętą na kongresie wiedeńskim.
ARTYKUŁY Z CZASOPISM ZA LATA 1999-2014
Bohun Tomasz
Królestwo Polskie kontra Imperium Rosyjskie / Tomasz Bohun. Mówią Wieki. - 2010, nr 11, s. 29-31
Liczebność, uzbrojenie wojska polskiego w czasie powstania listopadowego.
Czubaty Jarosław
I o czym tu mówić czyli powstanie listopadowe po 180 latach / Jarosław Czubaty. Mówią Wieki. - 2010, nr 11, s. 14-21
Filipczak Paweł
Powstanie listopadowe (1830-1831) : lekcja w klasie VI / Paweł Filipczak. Wszystko dla Szkoły. - 1999, nr 11, s.14
Jalonen Jussi
Aż do gorzkiego końca / Jussi Jalonen ; tł. Patrycja Bukalska. Tygodnik Powszechny. - 2008, nr 20, s. 26-27
Udział fińskich żołnierzy w stłumieniu Powstania Listopadowego (1830-1831) w bitwie pod Tykocinem.
Kasparek Norbert
Decydujące starcie : wyprawa na gwardię i bitwa pod Ostrołęką / Norbert Kasparek. Mówią Wieki. - 2011, nr 11, s. 42-46
Przebieg bitwy pod Ostrołęką w trakcie powstania listopadowego.
Karpińska Małgorzata
Polowanie na agentów : sprawa teczek w powstaniu listopadowym / Małgorzata Karpińska. Mówią Wieki. - 2005, nr 9, s. 10-15
Sposób postępowania z agentami tajnej policji carskiej przez władze powstańcze.
Karpińska Małgorzata
Reduta Ordona : o pomyłkach, mitach i manipulacjach / Małgorzata Karpińska. Mówią Wieki. - 2012, nr 1, s. 20-24
Fikcyjność legendy narosłej wokół obrony Reduty Ordona w 1931 r. podczas powstania listopadowego.
Karpińska Małgorzata
Spójrzmy na powstanie z innej strony / Małgorzata Kaprińska. Mówią Wieki. - 2011, nr 11, s. 12-15
Rozmowa z historykiem, prof. Małgorzatą Karpińską na temat Królestwa Kongresowego i powstania listopadowego.
Kopczyński Michał
Pod Stoczkiem i Boremlem : boje gen. Dwernickiego / Michał Kopczyński. Mówią Wieki. - 2011, nr 11, s. 48-53
Przebieg bitwy pod Stoczkiem i Boremlem w trakcie powstania listopadowego, w których wojsko polskie dowodzone było przez gen. Dwernickiego.
Kovacs Istvan
"Pamięć bohaterskiego pułkownika" : o kilku nazwiskach / Istvan Kovacs. Śląski Kwartalnik Historyczny Sobótka. - 2009, nr 2/3, s. [455]-461
Postać pułkownika Leopolda Surmackiego, uczestnika powstania listopadowego i węgierskiego.
Kożuchowski Adam
Głęboka noc listopadowa / Adam Kożuchowski. Polityka. - 2010, nr 48, s. 62-64
Okoliczności wybuchu powstania listopadowego i braku wiary w powodzenie ze strony doświadczonych polityków i żołnierzy.
Krawczyk Marek
Rozsypanka układanka / Marek Krawczyk. Mówią Wieki. - 2011, nr 11, s. 28-31
Przegieg pierszego dnia powstania listopadowego.
Krowicki Stanisław Ludwik
Szkolnictwo w czasie powstania listopadowego / Stanisław Ludwik Krowicki. Gazeta Szkolna : aktualności. - 2007, nr 39/40, s. 26
Mackiewicz Michał
Oręż wojny 1831 roku / Michał Mackiewicz. Mówią Wieki. - 2011, nr 11, s. 69-73
Markowski Damian
Hej, kto Polak , na rakiety / Damian Markowski. Mówią Wieki. - 2011, nr 11, s. 66-68
Wykorzystanie rakiet podczas walk w czasie powstania listopadowego przez polski Korpus Rakietników.
Piotrowski Andrzej Janusz
Powstanie narodowe w latach 1830-1831 / Andrzej Janusz Piotrowski. Biblioteka - Szkolne Centrum Informacji. - 2010, nr 6, s. 16-18
Powstanie listopadowe w dokumentach i literaturze.
Sienkiewicz Henryk
Bohaterowie drugiego planu : śladami Powstania Listopadowego / Henryk Sienkiewicz. Poznaj Swój Kraj. - 2005, nr 10/12, s. 12-14
Ślady i pamiątki po listopadowym zrywie na Mazowszu.
Szlanta Piotr
Buntownicy czy apostołowie wolności : Prusy i Niemcy wobec powstania listopadowego / Piotr Szlanta. Mówią Wieki. - 2010, nr 11, s. 50-54
Szlanta Piotr
Na ostrzach bagnetów : Austria wobec powstania listopadowego / Piotr Szlanta. Mówią Wieki. - 2011, nr 11, s. 78-82
Broń stosowana przez wojska polskie i rosyjskie podczas powstania listopadowego.
Taźbirek Dariusz
Powstanie nas Wisłą / Dariusz Taźbirek. Mówią Wieki. - 2011, nr 11, s. 54-58
Walki w czasie powstania listopadowego w rejonie środkowej Wisły, między wojskami dowodzonymi przez gen. Józefa Dwernickiego a gen. Cypriana Krentza.
Tokarz Wacław
Początek wojny polsko-rosyjskiej według Wacława Tokarza / Wacław Tokarz. Mówią Wieki. - 2010, nr 11, s. 32-37
Przebieg wojny polsko-rosyjskiej podczas powstania listopadowego.
Węgłowski Adam
W cieniu Emilii / Adam Węgłowski. Tygodnik Powszechny. - 2010, nr 47, s. 35-36
Kobiety w powstaniu listopadowym - legenda Emilii Plater.
Wojtach Łukasz
Kunktatorzy ? : wodzowie powstania listopadowego / Łukasz Wojtach. Mówią Wieki. - 2011, nr 11, s. 37-40
Działania przywódców powstania listopadowego - Chłopickiego i Skrzyneckiego.
POWSTANIE W LITERATURZE
Całek Anita
Dramat Mickiewicza - o Powstaniu Listopadowym w jego biografii raz jeszcze / Anita Całek. Ruch Literacki. - 2009, z. 4/5, s. [327]-343
Wątek Powstania Listopadowego w życiu Adama Mickiewicza.
Karpińska Małgorzata
Satyra powstania listopadowego / Małgorzata Karpińska. Mówią Wieki. - 2010, nr 11, s. 42-45
"Kordian". Cogito. - 2017, nr 2, s. 46-47
Polemika Juliusza Słowackiego z Adamem Mickiewiczem na temat klęski powstania listopadowego. Lektura na maturę z języka polskiego.
"Kordian" Juliusza Słowackiego. Cogito. - 2014, nr 18, s. 38-39
Streszczenie "Kordiana" oraz ukazanie obrazu powstania listopadowego w utworze.
Piotrowski Andrzej Janusz
Powstanie narodowe w latach 1830-1831 / Andrzej Janusz Piotrowski. Biblioteka - Szkolne Centrum Informacji. - 2010, nr 6, s. 16-18
Powstanie listopadowe w dokumentach i literaturze.
SCENARIUSZE
Beller Robert
180. [Sto osiemdziesiąta] rocznica wybuchu Powstania Listopadowego / Robert Beller. Poradnik Bibliotekarza. - 2010, [nr] 11, s. 39-41
Propozycja lekcji, którą mogą wspólnie poprowadzić nauczyciele historii, poloniści, a także bibliotekarze.
Galińska-Szafran Lidia
Powstanie listopadowe w historii i literaturze : pomysł na cykl lekcji bloku humanistycznego w klasie VI / Lidia Galińska-Szafran. Wszystko dla Szkoły. 1999, nr 11, s. 12-13