Domena Publiczna
1 stycznia - Dzień Domeny Publicznej [Public Domain Day]

Domena publiczna to pewnego rodzaju zbiór utworów, które z różnych względów nie są objęte majątkowymi prawami autorskimi. W domenie publicznej można odnaleźć dzieła, które nigdy nie zostały objęte ochroną wynikającą z majątkowych praw autorskich do utworów oraz te utwory co do których majątkowe prawa autorskie wygasły na skutek znacznego upływu czasu. Ten znaczny upływ czasu można liczyć od różnych zdarzeń.
 

Do domeny publicznej należą utwory, ale nie opracowania tych utworów, tłumaczenia lub adaptacje. Takie opracowania, jeżeli mają w sobie element twórczy, chronione są przez prawo autorskie niezależnie od ochrony samego dzieła. Czyli oryginał obcojęzyczny może być w domenie publicznej, ale jego tłumaczenia nie.
 

Jedna zasada jest prosta. Po 70 latach od śmierci twórcy jego lub jej utwory można już bez zgody właścicieli autorskich praw majątkowych (np. wydawców książek lub spadkobierców) publikować, tłumaczyć, adaptować na potrzeby filmu czy teatru. Obrazy, wiersze, koncerty i grafiki stają się częścią dobra wspólnego, które w przypadku kultury nazywa się domeną publiczną. Dlatego dramaty Witkacego, który popełnił samobójstwo w 1939 r. można już swobodnie wykorzystywać, a Gombrowicza, który zmarł w 1969 r., jeszcze nie.
 

W krajach UE prawa autorskie chronią własność intelektualną 70 lat od śmierci autora lub 70 lat od śmierci ostatniego z autorów w przypadku utworu współautorskiego. W krajach spoza UE, które podpisały konwencję berneńską, czas ochrony praw autorskich może się różnić, ale trwa on do co najmniej 50 lat po śmierci autora.
 

Ochrona praw autorskich od lat jest systematycznie wydłużana.
 

Muzyka jest uważana za należącą do domeny publicznej, jeśli spełnia którekolwiek z poniższych kryteriów:

• Wszystkie prawa wygasły.

• Autorzy wyraźnie udostępnili dzieło jako własność publiczną.

• Nigdy nie było praw autorskich.

 

Nie należy mylić dostępności do domeny publicznej np. ze sprzedażą płyt. Opłata nie jest tu związana z korzystaniem z utworu, a ze sprzedażą nośnika.
 

Fair use – elastyczne ograniczenie autorskich praw wyłącznych. Fair use odpowiada polskiemu dozwolonemu użytkowi. Modelowa postać fair use jest uregulowana w prawie Stanów Zjednoczonych.

​

Zasada wskazująca, że ochrona wygasa po upływie 70 lat ma jeden mały haczyk. Okresu tego nie liczymy od faktycznej daty śmierci twórcy lub rozpowszechnienia utworu, czyli od daty dziennej. Okres ten liczymy w pełnych latach następujących po roku, w którym nastąpiło jedno z ww. zdarzeń. ​
W przypadku utworów, których twórca umarł 30 czerwca 1995 roku, to 70 lat liczymy od 1 stycznia 1996 roku.

​

Jedną z cech prawa autorskiego jest zasada terytorializmu. Zgodnie z nią, ochrona prawno-autorska w każdym kraju jest niezależna od ochrony przyznanej w innym kraju. Oznacza to, że każde państwo może samodzielnie ustalać czas, po upływie którego autorskie prawa majątkowe wygasają. 

W krajach Unii Europejskiej ochrona autorskich praw majątkowych wynosi 70 lat od śmierci twórcy. 

Ciekawym przykładem jest w tym zakresie Francja. Zgodnie z prawodawstwem francuskim – Code de la propriété intellectuelle (art. L123-10) – ochrona autorskich praw majątkowych twórców, którzy polegli walcząc za Francję w czasie I i II Wojny Światowej została przedłużona o dodatkowe 30 lat.